Brazilië is met zijn 8,5 mln km² bijna driehonderd keer groter dan België — het 5e grootste land ter wereld (na Rusland, Canada, China en de VS). Het land telt 217 mln inwoners, 18 keer meer dan België. Waarom die snelle groei (1890–1930)? Grote immigratiegolven: vooral Italianen, Portugezen, Spanjaarden, Duitsers; later ook Japanners (vanaf 1908). Afschaffing slavernij (1888) ? formele integratie van miljoenen vrijgemaakten in de bevolking. Uitbreiding van landbouwfronten (koffie in Zuidoosten, rubber in Amazone) en begin van industrialiseringskernen (São Paulo, Rio). Richtlijn: tussen 1880 en 1930 groeide Brazilië van grofweg 12–13 mln naar ~35 mln inwoners (˜ drievoud in een halve eeuw).
Wanneer werd Brazilië een kolonie? 1500: Portugezen onder Pedro Álvares Cabral claimen het land ? begin van Koloniaal Brazilië (1500–1815). De eerste hoofdstad werd later Salvador (1549), en vanaf 1763 Rio de Janeiro.
Hoeveel mensen woonden er toen? Rond 1500: geen officiële telling; historici schatten de inheemse bevolking op ~2–3 miljoen vóór Europese ziekten en kolonisatie zorgden voor een sterke daling.
Ter ijking: eerste nationale volkstelling pas in 1872: 9.93 miljoen inwoners (dan is Brazilië al geen kolonie meer maar een keizerrijk).
Hoeveel armoede en waarom? Er zijn geen “armoedepercentages” voor de 16e–18e eeuw, maar de structuur van de koloniale economie wijst op wijdverspreide armoede en extreme ongelijkheid: Export-economie (eerst brazilhout, daarna suiker, later goud) dreef op slavernij (Afrikaans én inheemse dwangarbeid), waardoor rijkdom zeer geconcentreerd was. De plantage-economie vergrootte afhankelijkheid en uitbuiting; ook de “interne economie” werd verweven met slavenarbeid. Die ongelijkheidsstructuur werkte lang door na 1822/1888 (afschaffing slavernij) — een punt dat moderne sociaaleconomische studies expliciet maken Eerste missieposten en wie waren de missionarissen? 1549: koning João III stuurt de eerste jezuïeten met gouverneur Tomé de Sousa naar Bahia/Salvador — Manuel da Nóbrega (leider) en o.a. José de Anchieta. Ze stichten scholen/“aldeias” (missiedorpen) en beschermen (idealiter) inheemsen tegen slavernij. 1554: Jezuïeten (Nóbrega & Anchieta) stichten missie/college Pátio do Colégio — oorsprong van São Paulo. Andere orden volgen in de 16e eeuw aan de kuststrook (Bahia, Espírito Santo, Rio): Franciscanen, Karmelieten, Mercedariërs; later ook Benedictijnen en Kapucijnen; in het Amazonegebied ontwikkelen jezuïeten en karmelieten netwerken van aldeamentos.
Hoe snel groeide het missiewerk? Hoogtepunt(en) 16e–17e eeuw: snelle uitbouw van missie-“aldeias” langs de kust (Bahia–Rio–São Vicente/Santos–São Paulo) en in het Noorden (Maranhão/Grão-Pará, Amazone). Onderwijs (grammatica-/latijnsscholen) en catechese vormen het ruggengraatnetwerk. Midden 17e–begin 18e eeuw: hoogtepunt van jezuïeteninvloed in onderwijs, bescherming van inheemsen en beheer van grote aldeamentos, vooral in het noorden. 1759: abrupte breuk — Pombal verdrijft de jezuïeten uit alle Portugese gebieden; bezittingen geconfisqueerd ? sterke teruggang van het klassieke missie-model tot de (her)toelating na de orde-herstel in 1814/19e eeuw.
Belangrijkste accenten van het missie-werk Onderwijs & stedenstichting: scholen/colleges; São Paulo is letterlijk uit een missie gegroeid. Taal en cultuur: gebruik en standaardisering van Tupi/Nheengatu als omgangstaal in de missie (naast Portugees). Aldeamentos als “reservaat-achtige” dorpen voor bekering, arbeid en (soms) bescherming tegen slavernij.
Hardnekkige moeilijkheden Botsing met kolonisten/“bandeirantes” die inheemsen wilden enslaven ? gewelddadige conflicten en zelfs tijdelijke uitzetting van jezuïeten uit São Paulo in de 17e eeuw. Ziekten en demografische ineenstorting onder inheemsen door Europese epidemieën. Oorlog en instabiliteit (bv. Nederlandse bezetting in het Noordoosten 1630–1654) verstoorden pastorale netwerken. (algemene context; veel lokale studies beschrijven martelingen/doden van missionarissen in Pará/Maranhão). Staatsingreep: de Pombal-hervormingen culmineerden in de uitwijzing van 1759, waardoor scholen en aldeamentos uiteenvielen of werden geseculariseerd. Eerste Belgische missionarissen in Brazilië Benedictijnen (Maredsous ? Dom Gérard van Caloen): op vraag van paus Leo XIII vertrok Van Caloen in 1895 naar Brazilië om de tanende Benedictijnse Congregatie van Brazilië te herstellen. Start in het klooster van Olinda (PE); hij werd er in 1896 abt. Vanuit dit project stichtte hij in België Sint-Andriesabdij (Zevenkerken, 1898–1901) om missionarissen op te leiden voor Brazilië. Norbertijnen (Averbode, later ook ‘t Park/Heverlee): reageerden eind 19e eeuw op een pauselijke oproep; actief o.a. in Pirapora, Jaú en Petrópolis (onderwijs). Pater Thomas Aquino Schoenaers schreef erover in Drie jaren in Brazilië.
Wat was hun invloed? Heropleving van het kloosterleven: de Belgische Benedictijnen reorganiseerden opleiding en regelobservantie, wat de Braziliaanse Benedictijnse congregatie weer op de been hielp en blijvende structuren gaf (vormingshuizen, constituties). Onderwijs & vorming: Norbertijnen en Benedictijnen zetten scholen/colleges op en namen leiding in seminaries; plaatsen als Petrópolis en Minas Gerais kregen een duidelijke Belgische stempel in onderwijs en pastorale vorming.
Belgische missienetwerken & roepingenzorg: Sint-Andriesabdij (Zevenkerken) werd een Europees opleidingscentrum voor missionarissen (met Brazilia als kernmissie in de beginjaren), wat langdurige uitwisseling tussen België en Braziliaanse bisdommen creëerde; 20e eeuw en later: meerdere Belgische congregaties en religieuzen volgden; zo kwamen bv. Zusters van Notre Dame de Namur vanuit de Noord-Belgische provincie in 1971 aan in Sergipe (Noordoosten) voor onderwijs en gemeenschapswerk. Theologische impact: Belgische theoloog Joseph Comblin werkte vanaf 1958 in Brazilië (samen met Dom Hélder Câmara) en werd een invloedrijke stem binnen de bevrijdingstheologie (ondanks conflicten met het regime).
Tijdlijn zet met 1895 (Olinda) ? 1898–1901 (Zevenkerken) ? ±1900 (Averbode in SP/RJ/MG) ? 1958 (Comblin) ? 1971 (SNDdeN in Sergipe)? Scheutisten (CICM) Start in Brazilië: 1963 (eerste groep; uitbouw vanaf 1965). Een CICM-necrologie vermeldt dat missionarissen die in jan. 1965 aankwamen, “aansloten bij de groep die twee jaar eerder was gestart.” Waar / focus: stedelijke randzones (Rio-gebied) én Amazone/regio Pará; werk o.a. in de bisdommen Belo Horizonte, Duque de Caxias, Nova Iguaçu, Itabira-Fabriciano en Marabá. Accenten: basisgemeenschappen (CEB’s), catechesevorming, gevangenispastoraal, en sociale rechtvaardigheid. Heden: CICM vermeldt Brazilië expliciet onder zijn werkterreinen in Latijns-Amerika.
Zusters van Berlaar (Zusters van het Heilig Hart van Maria) Heel vroeg aanwezig: al 1911 trokken Berlaarzusters naar Montes Claros (MG) om in de Santa Casa (ziekenzorg voor armen) te werken. Institutionele verankering: de congregatie kreeg een Braziliaanse provincie (1969) naast de Belgische; blijvende inzet in onderwijs en gezondheidszorg. “En meer” Belgische aanwezigheid (selectie) Benedictijnen (Maredsous ? Dom Gérard van Caloen): vanaf 1895 naar Olinda/PE om de Braziliaanse benedictijnencongregatie te herstellen; grote impact op kloosterleven en vorming. Norbertijnen (Averbode): vanaf begin 20e eeuw actief in onderwijs; huizen/colleges in Pirapora, Jaú en Petrópolis. Zusters van Notre Dame de Namur (Noord-Belgische provincie): 1971 aankomst in Sergipe; sterk betrokken bij CEB’s, basispastoraat en sociaal-pedagogisch werk (later ook in Pará/Ceará).
Na de verdrijving van veel missionarissen uit China en Mongolië in 1949 (Communistische machtsovername) moest de Belgische Congregatie van het Onbevlekt Hart van Maria (CICM – Scheutisten) nieuwe missiegebieden zoeken.
Daaruit volgden nieuwe stichtingen in Afrika, Amerika en Azië.
>> Ze begonnen in:
Zutendaalse missionarissen Op een rijtje...
Op de wereldkaart...
Missiewerken/Missieleven
Artikels